AĞAÇ OYMACILIĞI

Türk-İslam ahşap oymacılığı sanatı; Orta Asya'dan Endülüs’e, Asya, Avrupa, Afrika kıtaları gibi çok geniş bir alana yayılmış, taktir ve hayranlık uyandırmış bir sanat dalıdır.
Köklü bir tarihi olan  bu değerli el sanatı  dalımızı yaşatmak  yeni  nesillere  aktarmak  çok  önemli  bir zorunluluktur.
Dersimizde günümüze intikal etmiş; şaheserleriyle iç içe yaşadığımız bu sanat dalımızı kısaca inceleyeceğiz.

Resim 1. Oymacılık  sanatında  el  emeği  göz  nuru  çok  titizlikle kullanılmıştır.

TÜRK OYMACILIK SANATI  NEDİR?

- Eserlerinin en güzel örneklerini, mihraplar, mimberler, kaide ve sütunlar, lahitler, sandukalar, üslü parmaklıklar, tahtlar, saltanat kadırgalarının köşkleri, tavanlar, çekmeceler, mobilya ve dekorasyon gibi zengin bir çeşitlilikte kendini göstermektedir.
- Türk oymacılık sanatının yalnız tahtaya işlendiği dönemlerde de sanatın bütün inceliği kabartma oymacılık üzerinde toplanmıştır.
- Kabartma oymacılığı çok güzel kullanılan Selçuklular, ayetler ve  hadisler,  çiçek kabartmalarıyla; bezenmiş çok güzel  eserler vermişlerdir.
- Bütün sanat dallarında olduğu gibi oymacılıkta da hep aynı üslupla çalışılmamıştır.
- XV. ve XVI. yüzyıllardan itibaren fildişi, abanoz, bağa vb. gibi yeni malzemelerden yararlanılarak başka örnekler yaratılmıştır.

Resim 2. 19. yüzyıla ait bir baş oda oyması.

TÜRK OYMACILIK SANATINDA KULLANILAN MOTİFLER  NELERDİR?

EI emeği göz nurunun çok titizlikle kullanıldığı, Türk oymacılık sanatında şu motifler kullanılmıştır.

1- TEKERLEK MOTİFİ

- Motifin menşei budizmdir. İslamdan önce bu dine mensup Türkler tarafından kullanılmıştır.

2- ÇAPRAZ BİÇİMDE İÇİÇE YERLEŞTİRİLMİŞ DÖRTGENLER

-  Çapraz olarak üst üste yerleştirilmiş kirişlerden meydana gelir.
-  Budist mabetlerin tavanlarında süs olarak kullanılmıştır. Kökeni dinseldir.
- Hacı Bektaş tekkesi tavanı, Osmanlı Rüstem Paşa Cami, tavanı ve Edremit Bahçekale I.Murat Caminin tuğla ile örülmüş küçük kubbesinde bu tür motifler bulunmaktadır.

3- SEKİZ ŞU'ALİ GÜNEŞ MOTİFİ

Eti-Hititlerin kutsal bir işareti olan Güneş ilahı sembolü olarak kullanılmıştır. Daha sonra bir süs motifi olarak günümüze kadar kullanıla gelmiştir.
4- BİR  DİKDÖRTGEN  İÇİNDE EKSENLER ÜZERİNE ÇAPRAZ OLARAK ÖRGÜLÜ ŞEKİLDE YERLEŞTİRİLEN  ALTIGEN  MOTİFLER

Dokuzuncu yüzyıllara ait bir motiftir.

5-CİNTAMANİ DENİLEN İNCİ İLE BUNUN  BENZERİ MOTİFLER

Orta Asya  Budist mitolojisine dayanan bir motiftir.
- Pars beneği denilen üçlü ay grupları vardır. Görüldüğü gibi Türk oymacılık sanatının kaynağı dinseldir.

Resim 3. Türk  oymacılık  sanatında  Mihraplar  önemli  bir  yer tutmaktadır.

TÜRK OYMACILIK SANATININ TARİHİ GELİŞİMİ

- İslamiyet öncesi Türk dekoratif sanatından günümüze kadar intikal eden örnekler: Maden işleri, çanak-çömlek, halı-kilim ve giysi süslemeleridir.
- Antik çağda gördüğümüz gibi Mezopotamya Devletlerinde ve Hititlerde  mobilya  örneklerine  fazla  rastlanmamakta,  şehircilik çalışmaları ileri düzeydedir.
- Daha sonra kurulan Türk devletlerinde, özellikle Gaznelilerde dekoratif sanatlar çeşitlenmiştir.
- Anadolu Selçukluları mimarisinde taş işlemeciliği önemli bir yer tutar.
- Ahşap eserler arasında oyma, dekore mihrabı, mimber, rahle, kapı ve pencere oymaları görülmektedir.
- Selçuklulardan  sonra kurulan  beyliklerde  bir sadeleşme eğilimi görülür.
- Osmanlılarda süsleme sanatı ise çok dengeli ve abartmasızdır.
- Taş işçiliği yanında Osmanlılarda çiniciliğinde gelişerek önemli bir boyuta ulaştığı görülmektedir.
- İslam  inancında insan, hayvan ve buna benzer resimler olmadığından, sanatkarlar çiçek ve geometrik motiflere yönelmişlerdir.
- Lale, gül, karanfil ve servi en çok kullanılan tema olarak göze çarpar.
- Türk süsleme sanatında arabesk denilen motiflere de çok yer verilmiştir.

Resim 4. Türk  oymacılık  sanatında  geometrik  motifler  daha  çok kullanılmıştır.

TÜRK SÜSLEME SANATI EN ÇOK NERELERDE GÖRÜLÜR?

- En etkin örnekler camilerde görülür. Mihrap ve mimber işçiliği caminin sanat değeri ile eş özellikler taşır.
- Mihrap ve mimber, ahşap veya mermerden yapılır ve oyma işlemesi ağır basar.
- Türk-İslam sanatında Arapça, yazıda dekoratif bir elaman olarak kullanılmıştır. Bu konuda çok değeli hat sanatçıları yetişmiştir.
- Halı ve kilimlerde kullanılan motiflerde ahşapla ilgili işlemlerde de kullanılmıştır.

Resim 5.  Oymacılık sanatının gelecek nesillere aktarılması  için çalışmaların  kesintisiz  devam  etmesi  gerekmektedir.
BU SANATI YAŞATMAK İÇİN BUGÜN NELER YAPILMAKTADIR?

-  Muhteşem bir geçmişi olan, günümüze kadar intikal eden Türk oyma sanatını; motifleri ve tekniği ile yaşatmak görevini bugün Tarım ve Köyişleri Bakanlığına bağlı  Düzce Elsanatları  Eğitim Merkezi yürütmektedir.

Resim 6.  Düzce  Elsanatları  Eğitim  Merkezinin  çalışmalarından örnekler.

Bu sanatın tarihteki ihtişamına layık biçimde gelecek nesillere aktarılması ve devam ettirilmesi için yerel çalışmaların yanında bu kuruluşların daha geniş imkanlar verilerek sayılarının artırılması gerekmektedir.

Resim 7.  19. yüzyıl dan başka bir örnek.