AHIR GÜBRESİ MUHAFAZASI VE UYGULANMASI

Ahır gübreleri, tarihin ilk çağlarından beri, bitkisel üretimi artırmak için kullanılmıştır. Ahır gübreleri biryandan bitkilerin gelişmesi için lazım olan besim maddelerini sağlarken, diğer yandan da toprağın yapısını tarım için en uygun hale getirirler. Ahır gübrelerinin bitkilere sağladığı besin elementleri bakımından ticari gübreler gibi tek yönlü değildir. İçerisinde birçok besin elementleri bulundurmaktadır. Bu dersinizde ahır gübresi nedir, nasıl oluşur faydaları nelerdir, nasıl muhafaza edilmelidir bunları göreceğiz. Ahır gübresinin kıymetini bilelim, kullanalım ve bol ürün alalım.
AHIR GÜBRESİ
Ahır hayvanlarının sıvı ve katı dışkıları ile yataklıklarının karışımında oluşan artıklar ahır gübresi olarak adlandırılır.
BESİN MADDELERİ
Hayvanlar yedikleri yemlerdeki besin maddelerinin ancak % 45'inden yararlanabilirler, yemdeki bitki besin maddelerinin yarısından fazlası dışkı ile ahır gübresine geçer. Böylece ahır gübreleri içerdikleri besin maddelerinden dolayı bitkiler için zengin bir besin maddesi deposudur.
BESİN MADDELERİNİN OLUŞUMU NELERE BAĞLIDIR?
Ahır gübresinin içindeki bitki besin maddelerinin oluşumu aşağıdaki faktörlerle bağıntılıdır. - Hayvanın cinsine ve yaşına - Hayvana yedirilen yemin miktarı ve besin değerine - Hayvanların yemden yararlanma durumuna - Hayvanların gördüğü işe - Kullanılan yataklığın cins ve miktarına - Gübrenin saklanma tekniği gibi faktörlere bağlıdır. Şimdi bu saydığımız faktörleri sırasıyla inceleyelim.
HAYVANIN CİNS VE YAŞI
Ahır gübrelerinin içerdikleri bitki besin maddeleri; dışkının alındığı hayvanların türüne göre büyük farklılıklar gösterir. Koyun ve tavuktan elde edilen ahır gübrelerinin besin maddesi miktar ve çeşidi sağır ve beygirden elde edilenlere göre daha yüksektir. Bu kıyaslamayı aşağıdaki tabloyu inceleyince daha iyi anlayacaksınız. Hayvanların cinsine göre, ahır gübresi içindeki bitki besin maddeleri dağılımı
Genç hayvanlar kendi kemik yapılarını ve kas yapılarını geliştirmek için fazla miktarda fosfor, potasyum, kalsiyum gibi besin maddelerine ve proteinlere ihtiyaçları vardır. Ve bu besin maddeleri ile proteinleri kendi gelişmeleri için kullanırlar. Bu nedenle genç hayvanlardan elde edilen ahır gübreleri azot, fosfor, potasyum ve kalsiyum gibi bitki besin maddeleri açısından, yaşlı hayvanlardan elde edilen gübrelere göre daha düşüktür. YEMİN BESİN DEGERİ
Besin değeri yüksek yemlerle beslenen hayvanlardan elde edilen ahır gübrelerinin bitki besin maddesi değeri, daha yüksektir.
HAYVANIN GÖRDÜĞÜ İŞ
Süt veren ineklerden süt verme dönemlerinde elde edilen ahır gübrelerinin, içindeki bitki besin maddesi miktarı, kurudaki zamanlarına göre daha az azot, fosfor ve potasyum gibi bitki besin maddelerine sahiptir. Çünkü, süt inekleri, süt verebilmek için yemden fazlası ile yararlanmak zorundadırlar. Besi sığırları ve süt ineklerinden elde edilen ahır gübrelerinin içinde bulunan azot besin maddesi bakımından bir farklılık bulunmamasına rağmen, Besi sığırlarından elde edilen ahır gübresi süt sığırından elde edilen ahır gübresine göre fosfor ve potasyum besin maddesi bakımından daha zengindir.
KULLANILAN YATAKLIĞIN CİNS VE MİKTARI
İyi bir ahır gübresi elde edebilmek için mutlaka yataklık kullanılmalıdır. Ahırlarda kullandığımız yataklık hayvanın idrarını emerek yıkanmasını ve sıvı dışkı kaybını önler. Eğer yeterli miktarda yataklık kullanırsak sıvı dışkı kaybı hiçbir zaman söz konusu değildir. Yataklık kullanımı ile amonyum ve gübrenin yitirilmesine engel oluruz. Organik maddeleri ve bitki besin maddelerini ahır gübresine verir. Gübrenin değerini korumanın en iyi şekli yeterli yataklık kullanmaktır.
GÜBRENİN MUHAFAZA EDİLMESİ
Önemi:
Ahır gübresinin bitkilere faydalı olabilmesi için içinde bulundurduğu Karbon/Azot oranı büyük önem taşımaktadır. Mesela taze sığır dışkısında yataklıkla birlikte bu oran 60 karbona karşı bir azot, (60/1) beygir dışkısında 40 karbona karşı bir azottur. (40/1) Halbuki iyi bir gübrede bu oranın sığır dışkısında 15/1 beygir dışkısında 20/1 olması gerekmektedir. Ahır gübrelerinde bu karbon/azot oranı değeri küçüldükçe, bu gübrelerden bitkiler daha iyi yararlanırlar. Ahır gübresi taze halde toprağa verilirse bu taze gübrenin içindeki karbon/azot oranı büyük olduğundan bitki bu gübreden yararlanamaz.Gübre toprakta kurur ve atıldığı yerde çürümeden kalır. Gübrenin bitkiye faydalı olabilmesi için olgunlaştırılarak bu karbon, azot oranının küçültülmesini sağlamak gerekmektedir. Bunu sağlamakta iyi bir muhafaza ile mümkündür. Muhafaza:
Ahır gübrelerinin tarlaya verilinceye kadar geçen zaman içerisinde gübre değerini kaybetmeden muhafaza edilmesi en önemli konulardan bir tanesidir. Ahır gübresinin muhafazası iki şekilde yapılır. A. Ahır içerisinde muhafaza B. B. Ahır dışında muhafaza şimdi bunların nasıl yapıldığını görelim.
A. Ahır gübresinin ahır içerisinde muhafaza edilmesi:
Ahırda muhafaza, gübrenin değerini koruma bakımından en iyi korumu şeklidir. Ahırda muhafazada, hayvanlar sürekli olarak ahır gübresinin üzerinde gezindiklerinden, ahır gübresi ve yataklık iyice sıkışır. bu sıkışma sunucu havasız koşullar oluşur. Ahır gübresinin ayrışması havasız koşullarda gerçekleştiğinden, içindeki organik madde ve azot kaybı en aza iner. Gübre ahırın içinde olduğu için yağmur almaz ve dolayısıyla da yıkanma olmaz. Yıkanma olmadığı içinde besin maddelerinin kaybı söz konusu değildir. Ancak ahır gübresinin bu şekilde ahır içerisinde muhafaza edilmesi hayvan sağlığı açısından iyi değildir. Çünkü ahır gübresinin ayrışması sırasında açığa çıkan amonyak, kükürtlü hidrojen gibi gazlar ahırın havasının bozulmasına neden olur. Buna bağlı olarak da hayvanların sağlığı bozulur. Kötü kokulu gazlar, süt hayvanlarının sütünün temizliğini ve kalitesini olumsuz etkiler. bu koşullarda elde edilen sütler, hem çabuk bozulur hem kötü kokar. Ahır gübresinin ahır içerisinde muhafazası süt inekçiliği ve besicilikte hiç tavsiye edilmez. Ama koyun ve keçi ağıllarında rahatlıkla uygulanabilir. B. Ahır gübresinin ahır dışında muhafaza edilmesi:
Ahır gübresinin ahır dışında muhafazası da iki şekilde yapılır. 1 . Dağınık olgunlaştırma 2. Toplu olgunlaştırma
1. Dağınık olgunlaştırma:
Ahırdan alınıp, ahır dışındaki gübreliğe dikkatsizce, gelişi güzel yığılan gübrelerin bekletilmesi işlemidir. Böyle gelişi güzel ve dağınık olarak atılan gübrelerin olgunlaşması gübrenin her kısmında aynı olmaz. Bu tip gübre yığınlarının alt kısımlarının ıslak ve sulu olmasına rağmen üst kısımları gevşek ve kurudur. Böyle gelişigüzel yığılan gübre yığınlarının üst kısmında havalı ayrışma, alt taraflarında ise havasız ayrışma meydana gelecektir. Bu durumda gübre istenildiği gibi olgunlaşmayacağı gibi gübreden gaz halinde azotun kaybolması da söz konusudur.
2. Toplu olgunlaştırma:
Toplu olgunlaştırmada ahırdan çıkarılan taze gübre gübrelikte, toplu ve muntazam bir şekilde muhafaza edilir. Toplu olgunlaştırma soğuk ve sıcak olmak üzere iki şekilde yapılır.

a. Soğuk olgunlaştırma
Soğuk olgunlaştırmada; ahırdan çıkarılan ve gübreliğe getirilen ahır gübresi gübrelikte iyice sıkıştırılır. Sıkıştırırken gübrenin yeteri kadar nemli olması gerekmektedir. Eğer sıkıştıracağımız gübre kuru ise önce ıslatılmalı sonra sıkıştırılmalıdır. Ahır gübresinin olgunlaşması havasız koşullarda oluştuğundan, bu gübre yığınının ısısı pek yükselmez. Sıkıştırma nedeniylede gübre yığının içerisine gübre içindeki besin maddelerinin yıkanmasına yol açabilecek suyun sızması önlenmiş olur.
b. Sıcak Olgunlaştırma
Sıcak olgunlaştırmada; Ahırdan çıkarılan ve gübreliğe getirilen gübre önce yaklaşık 60 cm'lik bir tabaka halinde sıkıştırılmadan bırakılır. Böylece gübrenin olgunlaşması havalı koşullarda oluşur. Yığının ısısı kısa sürede 70 °C ye yükselir. Gübrenin içindeki bakterilerin yardımı ile gübre yanmaya başlar. Daha sonra bu gübre yığınını ıslatıp sıkıştırılır. Gübrenin sıkışması ile bu sefer havasız şartlarda olgunlaşmayı sağlayan bakteriler çalışmaya devam ederek yanmayı tamamlar. Buraya kadar gübrenin muhafaza şekillerini vermeye çalıştık şimdide ahır gübresinin muhafazasında kullandığımız gübreliğin taşıyacağı özellikler nelerdir onları görelim.
GÜBRELİĞİN ÖZELLİKLERİ
-Gübrelik gübrenin ahırdan kolaylıkla taşınabilmesi için ahırın yanında olmalıdır. -Gübrenin serin kalabilmesi için kuzey tarafa yapılmalıdır. -Gübreliğin büyüklüğü; hayvan sayısı, hayvandan elde edilen gübre miktarı ve gübrenin gübrelikte bekletilme süresi gözönünde tutularak belirlenmelidir. (bir büyükbaş hayvanın 12 aylık gübresini muhafaza etmek için yaklaşık S-8 m3 yere ihtiyaç vardır.) -Gübreliğin tabanı, sıvı ifrazatın toprak altına sızmasını önleyecek şekilde yapılmalıdır. mümkünse beton, aksi takdirde sıkıştırılmış kil üzerine taş döşemek suretiyle yapılmalıdır. -Gübreliğin tabanı toprak seviyesinden 50 cm derinde ve şerbet kuyusuna doğru hafif meyilli olmalıdır. -Şerbet kuyusu ise gübreliğin taban seviyesinden 60-70 cm daha aşağıda olup; üzeri bir kapak ile kapatılmalıdır.
AHIR GÜBRESİNDE MEYDANA GELEN KAYIPLAR
Hazırlanan ahır gübresi, gerekli önlemler alınıp korunmazsa tarlaya verilinceye kadar geçen süre içerisinde, organik madde ve bitki besin maddeleri bakımından büyük kayıplara uğrar. Bu kayıplar nasıl olur? Bu kayıplar, gübrenin içindeki bitki besin maddelerinin sıvı dışkı ile uzaklaşması, yağmur ile yıkanması ve gaz şekline dönüşüp uçması şeklinde olur.
AHIR GÜBRESİNDE MEYDANA GELEN KAYIPLARIN ÖNLENMESİ
Kayıpları önlemek için ne yapmalıyız - Ahır içerisinde mutlaka yataklık kullanılmalıdır. Çünkü yataklık hayvan idrarını tutarak yıkanma yoluyla kayıpları önler, amonyak kaybını engeller. Yataklık içinde bulunan organik madde ve bitki besin maddelerini gübreye verir ve gübrenin kullanımını kolaylaştırır. - Olgunlaştırma sırasında ahır gübresindeki mevcut azotun kaybını önlemek için ahır gübresine jıbbs, CaCl2, Ca(No3)2 gibi koruyucu maddeler katılabilir. - 1 ton ahır gübresine 30-35 kg normal süper Fosfat eklemek suretiyle hem gübredeki azot kaybını engellemiş oluruz, hem de gübrenin fosfor değerini artırmış oluruz. - Ahır gübresinin muhafazası sırasında mümkün olduğu kadar havasız şartlarda, sıkıştırılmış olarak olgunlaştırılması sağlanmalıdır. Böylece azot ve organik madde kaybı yarı yarıya azalır. - Kayıpları önlemek için, ahır gübresi fazla yağış alan alanlarda üstü kapalı olarak muhafaza edilmelidir. Az yağış alan yerlerde ise rüzgar tutmayan, oldukça yüksek bir yerde ve iyice sıkıştırılmış yığın halinde muhafaza edilmelidir. Buradaki gübrenin üzerine ince bir toprak tabakası veya organik maddece zengin bir örtü tabakası ile kapatılmış olarak muhafaza edilmelidir. - Kayıpların önlenmesi ve ahır gübresinin korunmasını sağlamak için gübreliğin yukarda da belirttiğimiz gibi uygun olması gerekir.
AHIR GÜBRESİNİN KULLANIMI
NE ZAMAN NEKADAR NASIL kullanmalıyız.
Ahır gübresinin tarlaya verilmesi için en uygun mevsimler ilkbahar ve Sonbahardır. Kullanılacak ahır gübresi miktarı da genellikle dönüme 2- 4 tondur. Ahır gübresi özellikle az yağış alan bölgelerde ve ağır bünyeli topraklarda Sonbahar mevsiminde uygulanır. Çok yağış alan bölgelerde ve kumlu topraklarda ise ilkbahar aylarında gübreleme yapılır. İçerisinde fazla sap bulunan olgunlaşmamış gübreler bahar ekiminden az önce toprağa atıldıkları takdirde fayda yerine zarar verirler. çünkü olgunlaşmamış gübre ve içinde saplar toprakta derhal çürümeye başlar, bu esnada çoğalan bakteri dediğimiz küçük canlılar topraktaki bitkiye yarayışlı besin maddelerini tüketirler. Ve gelişmekte olan bitkilerin faydalanmasına engel olur. bu sakıncayı yok etmek için ahır gübrelerinin güz mevsiminde toprakla karıştırılmaları, ve baharda ise çapa bitkilerinin ekilmesi en uygunudur.

Resim 2. Tarlada dağıtıma hazır gübre.

Ahır gübresinden organik madde ve besin maddeleri kaybını önlemek için, tarlaya atılır atılmaz pullukla toprak altına gömülmelidir. Eğer bu işlem yapılmazsa attığımız gübrenin tarlada bekletilme süresi ve şekline bağlı olarak gübre değerinden çok şey kaybeder.

Resim 3. Tarlaya atılmış ahır gübresi.

AHIR GÜBRESİNİN FAYDALARI
Ahır gübrelerinin bitkilerin gelişmesi ve toprağın yapısına olan faydalarını görelim. - Ahır gübresinin kullanılması ile toprağımızın su tutma kapasitesi artar. Toprağın su geçirgenliği iyileşir. Böylece ahır gübresi atılan topraklarda suyun toprak yüzeninden akıp gitmesi ve buharlaşmasına engel olunur. Su toprak yüzeyinden akarken tarıma elverişli toprakları da götüreceğinden toprağın tarlamızda kalmasını sağlar. Bu durum erozyonun son derece büyük zararlar verdiği ülkemiz toprakları için gerçekten çok önemlidir. - Ahır gübresi toprağın kolay tava gelmesini sağlar ve işlenmesini kolaylaştırır. - Ahır gübresi kullanılan ince yapılı ve kumlu topraklarda toprak parçacıklarının birbirine bağlanmasını sağlar. Ağır killi topraklarda ise toprağın gevşemesini ve toprak içeride boşlukları artırır. Her iki durumda da toprağı bitki gelişimi için daha iyi bir yapı kazandırır. - Ahır gübresinin en önemli özelliklerinden biriside zengin mikro- organizma kaynağı olmasıdır. 1 gram sığır dışkısında 60 ila 137 milyar bakteri bulunmaktadır. Toprağa katılan ahır gübresi, topraktaki mikro- organizma sayısını ve etkinliğini artırır. Böylece bitkilerin gelişmesi için çok yararlı olan, topraktaki faaliyetleri artırır. - Ahır gübresi yapısı nedeniyle toprağın havalanmasını uygun hale getirir. Yine ahır gübresi toprakta var olan ve bitkilerin kullanamadığı bazı besin maddelerini bitkiler için faydalı hale getirir. - Ahır gübresi bitkilerin gelişmesi için lazım olan besin maddelerini, doğrudan toprağa sağlar.