GÜBRETAŞ VE GÜBRE YAPIMI

Yeterli ve kaliteli ürün alabilmek için toprağın beslenmesi gerekir. Topraktaki eksilen besin maddelerini toprağa uyguladığımız 9übreler ile sağladığımızı biliyorsunuz. Bu dersimizde yaygın olarak kullanılan ticari gübrelerinin yapımını ve Gübretaş fabrikalarını tanıtmaya çalışacağız.
GÜBRENİN TARIMDAKİ YERİ
Ülkemiz tarım potansiyeli bakımından Dünyadaki ender ülkelerden biridir. Yurdumuzda karasal ve deniz iklimi birarada bulunduğundan pek çok bitki türü aynı anda yetişebilmektedir.
Halen nüfusumuzun yarıdan fazlası tarımla uğraştığından verimlilik ve teknoloji büyük önem kazanmaktadır. Gübre kullanımı tarımda verimliliği artıran en önemli faktörlerin başında gelir.
Gelişen teknoloji ile birlikte doğal gübrelerin yanında kimyevi gübreler, tarımda çok önemli bir yer tutmaya başlamıştır. Yapılan araştırmalar uygun gübrenin zamanında verilmesi ile üretimde büyük değişikliklere yol açtığını ve önemli kazançlar sağladığını ortaya koymuştur.
GÜBRETAŞ
Ülkemizde Cumhuriyet dönemi ile pek çok alandaki değişikliklerin yanı sıra tarımda da önemli atılımlar gerçekleştirilmiştir. Gübretaş, 1953 yılında faaliyete geçmiş bir kuruluş olup bugün Türkiye'nin gübre ihtiyacının % 20'ye yakınını karşılamaktadır. Şirketin en büyük hissedarı Türkiye Tarım Kredi Kooperatifleri birliğidir. Gübretaş fabrikalarının bugünkü sermayesi ise 576 milyara ulaşmış durumdadır.
Gübre Fabrikaları T.A.Ş. gübre üretiminin yanı sıra, tarımı geliştirici ve destekleyici araştırmalar yapmaktadır. Örneğin, 1987 yılında ülkemizde ilk kompoze gübreyi Gübretaş üretmiş ve Türk çiftçisinin hizmetine sunmuştur. Bugün kompoze gübrenin tüm çeşitlerini üretebilmektedir. Ayrıca, çiftçilerin getirmiş olduğu toprak numuneleri uzmanlarca incelenmekte ve toprak için gerekli bitki besin maddeleri tespit edilmektedir. Toprak analizi ücretsiz olarak yapılmakta, böylece, çiftçinin hiçbir masrafa girmeden bilinçli gübre kullanmasına yardımcı olmaktadır.
GÜBRETAŞIN YERİ VE ÜRETTİĞİ GÜBRELER
Gübretaş'ın genel merkezi İstanbul'dadır. Gübre üretim kompleksleri ise Yarımca ve İskenderun'da olmak üzere iki tanedir.
Yarımca kompleksi Kocaeli iline 18 Km. mesafede, Marmara denizi ile Demiryolu arasında kalan sahil şeridi üzerinde kurulmuştur. Kapladığı alan 44.000 m2 kapalı alan olmak üzere, toplam 120.000 m2'dir. Yarımca Kompleksi T.S.P., N.P.K ve N.P.K2 olmak üzere üç fabrikadan oluşmaktadır. N.P.K-1 ve N.P.K-2 fabrikalarında D.A.P. 20.20.0, 3.15, 25.5.10, 25.5.0, 8.24.8 gibi değişik desenlerde kompoze gübreler üretilmektedir. Gübretaş Yarımca tesislerinde yılda 200.000 ve 300.000 ton kapasiteli iki N.P.K. fabrika vardır. Gübre hammaddesi fabrika önündeki iskele aracılığıyla gemiler tarafından taşınmaktadır. İskele aynı anda iki gemiye hizmet verebilecek büyüklüktedir. L Şeklinde, boyu 100metre olan iskelede 4 ve 8 tonluk kapasitelerde 2 adet vinç bulunmaktadır. Bu vinçlerle dökme mamullerde günlük ortalama 1500- 2000 ton, torbalarda ise 800-1000 ton tahliye yapılabilmektedir. Ayrıca iskelenin yan tarafındaki melas iskelesinde sülfürik asit ve fosforik asit hatları bulunmaktadır. Bu hatlardan da saat de 300 ton tahliye imkanı vardır.
GÜBRE NASIL YAPILIYOR
Fabrikaya gelen hammaddeler önce tanklarda depolanır. Katı ve sıvı hammaddeleri yani monamonyum fosfat, fosforik asit, amonyum sülfat, üre, sülfürik asit gibi hammaddeler tanklarda depolanarak kullanım için saklanmaktadır.
Deniz kıyısına kurulmuş olan Gübretaş'ın temel ilkelerinden biri de çevreye saygıdır. Birçok asit fosfor maddesi kullanan fabrikadan denize ve havaya zehirli atık ve gaz verilmemektedir. Gübrenin bütün atıkları, yeni üretilecek gübrenin bünyesine dahil edilmektedir.
Depolardan gelen hammaddeler daha sonra işlenmeye geçer. Hammaddelerinin içindeki azot, fosfat, asit ve diğer kimyasal maddeler karıştırılırken kontrol odasında el değmeden, gelişmiş ileri teknikler kullanılarak ölçülmekte ve denetlenmektedir. Ölçümler çok gelişmiş bir kontrol odasında elektronik olarak yapıldığından hata payı minimuma indirilmiştir.
Ölçümleri tamamlanan karışımlar dev tamburlarda karıştırılır ve granül taneciklere dönüştürülür. Karışımlar kurutma ünitesine gelir kurutma ünitesinde bir yandan gübre tanecikleri kurutulurken diğer taraftan da kurutucu gazlar, bu iş için düzenlenmiş kulelerde yıkanır. Hazırlanmış gübre tanecikleri Türk Standartları Enstitüsünce belirlenen formatlara getirilebilmek için elekten geçirilir, ve ebadı büyük parçalar granolatöre tekrar gönderilir.
Laboratuarda ayrıca hammaddelerin uygunluğu, ara ve mamul maddelerin tahlilleri de yapılır. Tüm analizler, fabrikalar çalıştığı sürece aralıksız 24 saat devam etmektedir. Günde 16 kez uluslararası standartlar ölçüsünde analizler yapılarak, gübrenin kullanımıma uygun olup olmadığı tespit edilmektedir. Laboratuvarda ayrıca toprak analizi ve gübre ile ilgili araştırmalar da yapılmaktadır. NPK 1 ve NPK 2 fabrikalarında üretilen gübreler üstü kapalı taşıma bantları ile torbalama bölümüne gelir. Torbalama bankerleri 2 tanedir. Bankerlerden gelen gübre otomatik kantarlarda tartılır ve her bir torba 50 kg. olacak şekilde el değmeden torbalanır.
Torbaların ağzı dikilir, artık gübreler çiftçinin kullanımına hazır hale gelmiştir.
Torba ağızları dikildikten sonra torbalar yükleme bantları üzerinden geçirilerek gübreleri taşıyacak kamyonlara dek ulaştırılır.
Kamyonlara yükleme yapacak 5 adet araba yükleme bandı vardır ve günlük ortalama 2100-2200 ton gübre sevkiyatı yapılabilmektedir.
Kamyonun veya yükleme yapılacak vagonun bulunmadığı durumlarda ise paketlenen gübreler depolanmaktadır. DEPOLAMA
Kapalı ambarlar yaklaşık 1,5 ton veya 30 torbayı nem almayacak, ve dış etmenlerden zarar görmeyecek şekilde stoklamaya uygun yapıda düzenlenmiştir.
Depolamaya gerek olmayan, kamyonlara yüklenen torba gübreler, tüm Türkiye sathına yayılmış 400'e yakın gübre bayiinde satışa sunulmaktadır.

Resim 1. Depolanmış gübrelerden bir görüntü.

Gübre bayiine gelen gübreler öncelikle depolarda muhafaza edilir. Gübreleme zamanında, çiftçinin ihtiyacı olduğu durumlarda satış mağazalarında satışa sunulur.
Gübre bayilerinde Gübretaş'ın üretmiş olduğu kompoze gübreler, 20, 20.0-15.15.15- 25.5.10-25.5.0.-8.24.8 ve DAP ile TSP gübreleri bulunmaktadır.
1993 yılı itibarıyla Gübretaş'ın fiziki üretim kapasitesi 870.000 tondur. Bu üretim yaklaşık 750 çalışan ile gerçekleştirilmektedir. Ayrıca gübre fabrikaları 1993 yılında 20.000 ton ihracat, 280 bin ton ithalat ile, 922 bin ton gübre satışı yapmıştır.
Kimyevi gübre kullanımının tarım üzerindeki etkileri düşünüldüğünde, Gübretaş gibi çiftçimizin hizmetindeki sanayi tesislerinin önemi daha da ortaya çıkmaktadır.