TOPRAK ÇÖMLEK ÜZERİNE DERİ İŞLEME SANATI

Toprak  kapların  deri  ile  süslenmesi,  görünüşüne kazandırdığı  estetik değer yüzünden,  pazar  değerini artırmaktadır.
Önceleri sade toprak kap olarak fazla çekici gelmeyen bu kaplar, üzerine deri işlendikten sonra hediyelik eşya olarak çok beğenilmektedir.
Bu dersimizde turistik ve hediyelik eşya olarak pazar değeri yüksek olan, toprak çömlek üzerine deri işleme sanatının ne olduğunu ve nasıl yapıldığını göreceğiz.

TOPRAK ÇÖMLEK ÜZERİNDE  DERİ  İŞLEME  NEDİR?

Toprak kaplar üzerine yapılan deri ile süsleme, kaplara estetik bir görünüş kazandırmakla birlikte, pazar değerini de artırmaktadır.
Avanos’ta 1991'den beri uygulanan bu teknik, çalışanlara da yeni imkanlar sağlamıştır.
İlk önce erkek çanak ustaları tarafından uygulanan sanat, şimdi yaygınlaşmış ve %80 kadınlar tarafından yapılmaktadır.

Resim 1. Toprak çanak.

TOPRAK ÇÖMLEK ÜZERİNE DERİ İŞLEME NASIL YAPILIR?

Gerekli malzemeler:

a)  BOYANIN  HAZIRLANMASI

-   İspirto veya suda eriyen, piyasada mevcut iplik veya kumaş boyası alınır.
-   İspirtoda  eriyen  boyadan  1  It.  ispirtoya,  suda  eriyen boyalardan 1 It. suya 3 çay kaşığı konularak iyice erimesi sağlanır.
-   Bu ölçüde hazırlanmış boyayla 20 tabaka deri boyanabilir.
-   Deri boyamada kullanılan ana renkler; kırmızı, sarı, yeşil, mor ve siyahtır.

Tabaklanmış koyun ve keçi derisi (davul derisi) alınarak, incelik kalınlığına göre musluk suyu ısısında, uygun kaplarda 15 dakika ile 2 saat arasında yumuşatılır.

Resim 2. Derinin hazırlanması (yumuşatılması).

Fazla suyu sıkılan deri, 5x5 çapındaki tahta çubuğa ince pliler halinde sarılır. Çubuk dolana kadar 3-4 deri sarılabilir. Deriler saçak ipi ile yukarıdan aşağıya verev olarak sarılır. Açılmaması sağlanır.

d)  DERİNİN  BOYANMASI

- Boyama için 3-4 numara sulu boya fırçası kullanılır.
- Zevke göre seçilen boyalarda, renk uyumuna dikkat etmelidir.
- Boyama  bittikten  sonra,  boyanın,  kıvrımların  arasına dağılması  için  bir kağıdın  üzerinde güneşsiz ortamda bir süre bekletilmelidir.
- Çıkan desene ve yapıştırılacak olan toprak kabın şekline göre, deriler kesilir.

Resim 3. Derinin boyamaya hazırlanışı.
e)  ÇANAĞIN  RÖTUŞLANMASI

Derinin çanağa muntazam yapışmasını sağlamak için, çanağın pütürleri zımpara kağıdı ile düzeltilmelidir.

f)  DERİNİN  ÇANAĞA YAPIŞTIRILMASI

Boyandıktan sonra çanağın büyüklüğüne, şekline ve çıkan desene uygun olarak kesilen derilerin arka yüzüne tutkal sürülür.
- Elle kenarları gerdirilerek, çanağın uygun yüzüne yapıştırılır.
- Yapıştırıldıktan sonra, yarım saat süreyle kurumaya bırakılır.

Resim 4. Derinin boyanması.

g) ÇANAĞIN  BOYANMASI

-  Deri yapıştırıldıktan sonra, çanağın boş kalan yerleri, plastik boya ile boyanır. Bir günde kurutulur.

h) PARLATMA

- Boyama işi bittikten sonra, cam cila veya ayakkabı cilası ile boyanan kısımlar parlatılır.

Resim 5. Derilerin çanağa yapıştırılması.

Resim 6. Çanağın boyanması.

Resim 7. Parlatma.
ı) Sırımlama

- Saç örgüsü şeklinde örülen sırıma, yapıştırıcı sürülerek deri kaplı kısımları, sınırlayacak şekilde yapıştırılır.
- Bundan sonra örülmemiş düz, ince sırım örgü, sırımın iki yanına gelecek şekilde yapıştırılır. Son nokta ucuna, nazar boncuğu takılarak işlem tamamlanır.

i) Süsleme

- Meşin  üzerine  açılan  deliklere,  nazar boncuğu  ve  renkli boncuklar yerleştirilerek, uygun şekilde çanağa yapıştırılarak süsleme işi tamamlanmış olur.

Resim 8. Sırımlama.

Resim 9. Süsleme.

RAPİDO  TEKNİĞİ

- Deri yumuşatıldıktan sonra, toprak kabın üçte birini kaplayacak biçimde kesilir ve kabın uygun bölümlerine yapıştırılır.
- Bir  gün  gölgede  kurutulduktan  sonra  üzerine  şekilden bakılarak motifler çizilir.
- Bu motifler eski Yunan, Hitit ve kilim desenleridir.
- Sonra bu motiflerin içi siyah veya kırmızı boyayla boyanır.
- Çanağın boş kalan zemini, plastik boyayla boyanır ve cilalanır.
- Bu tür çalışmada herhangi bir süsleme yapılmaz.