BIYOLOJIK MÜCADELE

Bu dersimizde zararlı böceklerin yaptıkları zararları durdurmak veya azaltmak için bunların doğal düşmanlarından nasıl yararlanıldığını göreceğiz.

BİYOLOJİK MÜCADELE NEDİR ?

Zararlı böceklerin, doğadaki mevcut doğal düşmanları yardımıyla ekonomik zarar düzeyinin altında tutması işlemine biyolojik mücadele denilmektedir. Biyolojik mücadelede hedef ilaçlı mücadelede olduğu gibi zararlıları tümüyle yok etmek değildir. Biyolojik mücadele, zararlı yoğunluğu ekonomik zarar düzeyinin altında tutulmakta, böylece söz konusu zararlının doğal düşmanlarının doğada sürekliliğinin sağlanması hedef alınmaktadır.

Biyolojik mücadele çalışmalarında birçok canlı grubu (doğal düşman)'ndan yararlanılmaktadır. Bunlardan başlıcaları böcekler, akarlar, örümcekler, kuşlar ve hastalık etmenleri (bakteri, virüs, fungus v.b.)' dir.

Doğal düşmanları üç grupta toplayabiliriz.

1) Predatör (Avcı) Böcekler: Hayatı boyunca serbest olarak yaşayan, avını yiyerek veya vücut sıvısını emerek öldüren, çoğunlukla avından büyük boyda olan ve gelişmesini tamamlayabilmesi için birden fazla ava ihtiyacı olan canlılardır. Bu gruba örnek olarak gelin böcekleri, altın gözlü böcek, avcı akarlar ve örümcekleri verebiliriz.

Gelin böceklerinin farklı boy ve desenlerde çok sayıda çeşidi vardır. Bunlardan bazıları yaprak bitlerinin (Şekil 1), bazıları kırmızı örümceklerin , bazıları da beyaz sineklerin (Şekil 2) etkili avcısıdırlar.

Şekil 1. Yaprak biti predatörü (Gelin böceği)' nün ergini, yavrusu ve yumurtası.

Şekil 2. Beyaz sinek predatörü

Altın gözlü böcek bir çok emici zararlı (yaprak biti, kırmızı örümcek, beyaz sinek, yaprak pireleri v.b.) ile beslenebildiği gibi küçük tırtıllar ve güve yumurtaları ile de beslenmektedir (Şekil 3).

Şekil 3. Altın gözlü böceğin ergini, yavrusu ve yumurtası.

Şekil 4. Turunçgil unlubiti'nin predatörü

Şekil 5. Avcı akarlar.

Avcı akarlar, yaprak uyuzları ve kırmızı örümceklerin etkili avcısıdırlar. Armut şeklinde ve açık sarı renkli vücuda sahiptirler (Şekil 5). Yapraklar bir büyüteç ile incelenirse görülebilirler.

Şekil 6. Örümcek

Örümcekler, meyve bahçelerinde tüm mevsim boyunca görülebilmektedirler. Yaprak pireleri (yeşil sinek), tırtıllar gibi birçok zararlı ile de beslenebilirler (Şekil 6).

2. Parazitoit (Asalak) Böcekler: Yumurtasını konukçusunun içine veya üzerine bırakarak gelişmesini tamamlayıp, konukçusunu öldüren ve ergin oluncaya kadar, yalnız bir tek konukçuya ihtiyaç gösteren canlılardır. Bu faydalı böceklerden bazıları yaprak bitlerini, bazıları beyaz sinekleri, bazıları tırtılları ve bazıları da böcek yumurtalarını parazitleyerek öldürürler.

Parazitlenmiş yaprakbitleri mumyalaşmış bir hal alır (Şekil 7).

Şekil 7. Parazitli yaprak bitleri.

Şekil 8. Beyaz sinek parazitoidi.

3. Entomopatojenler: Böcekleri hastalandırarak öldüren mikroorganizmalardır. Bunlar bakteri, virüs, fungus (mantar) v.b. olabilirler.

Şekil 10. Zararlıyı hastalandıran bir mikroorganizma.

Biyolojik mücadele programlarının hazırlanabileceği bölgelerdeki kültür bitkilerindeki tüm zararlıların ve bu zararlıların doğal düşmanlarının saptanması gerekmektedir. Söz konusu doğal düşmanların birbirleriyle ilişkilerinin çok iyi bilinmesi gerekir. Ayrıca, bu doğal düşmanların konukçularına hangi şartlarda ve ne oranda etkili olduklarının da ortaya konması gerekir.

Biyolojik mücadele çalışmalarında aşağıdaki yöntemler kullanılabilir.

•  Doğadaki Mevcut Doğal Düşmanların Korunması ve Desteklenmesi: Biyolojik mücadele çalışmalarında öncelikli amacımız bahçelerimizdeki faydalı böcekleri korumak ve etkinliklerini arttırmaktır. Bu amaçla, bahçelerimizdeki mevcut doğal düşmanları tanımalı; zararlılara karşı ilaçlama yapmak gerektiğinde bu faydalılara etkisi az ilaçları seçmeli (bu konuda Tarım ve Köyişleri Bakanlığı'nın Entegre Mücadele Teknik Talimatları'ndan yararlanılabilir); doğal düşmanlara daha iyi bir yaşam ortamı sağlamak amacıyla bahçe kenarlarındaki çalı ve yabancı otları korumalı, yakmamalı ve ilaçlamamalıyız.

2. Doğal Düşmanların Çoğaltılarak Salınması: Eğer zararlımızın doğada etkili bir doğal düşmanı yoksa veya zararlının sorun olduğu dönemde yeterli yoğunlukta bulunmuyorsa, bu durumda doğal düşman çoğaltılıp uygun zamanda ve yeterli sayıda salınır. Örneğin: Turunçgillerde zararlı Unlubit'e karşı Cryptolaemus montrouzieri isimli gelin böceğinin kullanılması.

3. Doğal Düşman İthali: Yeni bulaşan bir zararlının bulaştığı yerde doğal düşmanları yoksa veya yetersiz kalıyorsa, yurt dışında var olan etkili doğal düşmanları getirtilerek zararlının biyolojik mücadelesinde kullanılır.

Biyolojik mücadele uygulamalarını olumsuz yönde etkileyen başlıca faktörleri aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz.

1) Zararlı ve Hastalıklara Karşı Kullanılan Zirai İlaçlar : Zararlılara karşı kullanılan ilaçların birçoğu faydalı böceklere çok zehirlidir.

2) İklim: Bazı doğal düşmanların çoğalabilmeleri ve etkinliklerini sürdürebilmeleri için iklim uygun olmayabilir.

3) Karıncalar: Karıncalar, yaprak bitleri ve kabuklu bitler gibi zararlıların salgıladıkları tatlımsı maddelerle beslendiklerinden bu zararlıları doğal düşmanlarından korurlar.

4) Toz : Parazitoit ve predatör böceklerin etkinliklerini azaltıcı etki yapmaktadır.

5) Ergin Gıdası: Birçok faydalı böceğin erginlerinin beslenebilmesi ve çoğalabilmesi için nektar, polen, balözü v.b. maddelere ihtiyacı vardır.