SÜT İNEKLERİNDE ÜREME ve DÖL VERİMİ

Bir süt sığırı işletmesinde her inekten yılda bir yavru almak amaçlanmalıdır. Aksi halde karlılık düşecektir. Her inekten yılda bir yavru alabilmek için ilk başta sığırın üremesi hakkında yeterli bilgiye sahip olmak gereklidir.

KIZGINLIK NEDİR?

Kızgınlık, düve ve ineklerin çiftleşme isteği göstermeleridir. Bu durumdaki hayvanlara boğasak veya örsek denir.

Ne kadar sürer?

Kızgınlık süresi ortalama 14-18 saat devam eder ve hayvan gebe kalmazsa 18-24 arasında değişmek üzere, ortalama 21 gün sonra tekrarlanır.

Nasıl anlaşılır?

* Diğer hayvanların üzerine atlar. Başka hayvanların kendi üzerine atlamasına izin verir.

* Ferç (üreme organının dış kısmı) şişmiş ve kızarmıştır. Yumurta akına benzer bir akıntı gelir. Buna çara denir.

* Diğer hayvanların fercini koklamaz, kendisinin koklanmasına izin verir.

* Yem yemez. Huzursuzdur.

* Merada kuyruğunu diker, sağa-sola koşar.

* Gece diğer hayvanlar yatarken o ayakta durur.

* Göz bebeklerinde büyüme olur.

* Böğürür.

* Sık sık havayı koklar

* İştah ve sütü azalır

* Bakıcısına davranışı her zamankinden değişiktir.

Tohumlama ne zaman yapılmalıdır?

En iyi tohumlama zamanı, kızgınlık başladıktan 12 saat sonradır. Pratik olarak inek; sabah kızgınlık gösterdi ise öğleden sonra, akşam kızgınlık gösterdi ise ertesi sabah tohumlanmalıdır.

İLK TOHUMLAMA

Ülkemizdeki kültür ırklarının ve melezinin düvelerini ilk tohumlamada şöyle bir tablo kullanılabilir:

Tablodaki ilk tohumlama yaşı, mevcut şartlara göre 2-3 ay önce de olabilir.

  Tohumlanan bir düveden ne zaman yavru alınacağı hesaba katılmalıdır. Buzağının iyi bakılabileceği bir zamanda doğması önemlidir. Bunun için, düvenin tohumlanması ona göre zamanlanabilir.

BİLGİLİ YETİŞTİRİCİ

Sabah ve akşam hayvanlarını gözden geçirir. Yem yemeyen, huzursuz hayvanlara dikkat eder. Kızgınlık gösterenleri belirler. 12 saat sonra tohumlanmasını sağlar.

HAYVANLARIN HER TÜRLÜ DURUMU İÇİN KAYIT TUTULMALIDIR. İNSAN UNUTUR, DEFTER UNUTMAZ!

Yetiştiricinin kayıt tutmak için bir defteri olmalıdır. Kızgınlık gösteren bir inek için tarih atılır. Tohumlama yapıldığında tarih atılır. Hayvan gebe kalmazsa gelecek sefere hangi gün kızgınlık gösterebileceği tahmin edilir. O günlerde inek iyice gözlenir. Böylece bir dönemin daha kaçırılması önlenir, hayvan zamanında tohumlanır. Kayıtlara bakarak doğumun zamanı bilinir, ona göre hazırlıklı olunur. Hayvanlar işaretlenmeli veya numaralanmalıdır. Kulak küpesi, boyun numarası, dağlamalı numara hayvanları ayırt etmede işe yarar.

  Tohumlanan bir ineğin gebe olup olmadığı, 45-60 gün sonra bir veterinere yaptırılan gebelik muayenesiyle anlaşılır. Diğer bir yöntemde ise 60-90 gün sonra tekrar kızgınlık göstermeyen inekler gebe olarak kabul edilir. Buna karşılık, bazı bozukluklarda bu süre içinde kızgınlık görülmeyebilir.

Şekil 1. Modern bir işaretleme yöntemi

İKİ DOĞUM ARASI SÜRE NE OLMALIDIR

Doğum aralığı, ilk doğumunu yapan düvelerde 13 ay, ineklerde ise 12 ay olmalıdır. Bu aralık 13-14 aya uzadığı zaman verimde kayıplar başlamaktadır.

  Bir sürüde ortalama her buzağı için en fazla 2 tohumlama olmalıdır.

  Döl verimi normal bir inek tohumlandıktan yaklaşık 280 gün sonra bir yavru verir.

  Döl verimi ile ilgili bu bilgileri verdikten sonra, bir ineğin doğumundan itibaren döl verimi şu şekilde takip edilmelidir.

Şekil 2. İki doğum arası sürenin önemli unsurları

BUZAĞILAYAN İNEK HEMEN TOHUMLANMAZ.

Buzağılamayı takiben birden süt verimi başladığından inek büyük bir stres altındadır ve hastalıklara karşı duyarlıdır. Buzağılayan inek 60 gün süre ile dinlenmeli, sonra tohumlanmalıdır.

  Döl verimi iyi takip edilmelidir. Çünkü tohumlamanın zamanında yapılamaması, verim kayıplarına yol açacaktır. Bunun için ilk şart kayıt tutulmasıdır. Sağılan inekler için tutulan kayıt defterine doğum tarihi ve herhangi bir problemle karşılaşıldı ise yazılır. Doğumu takiben 2-3. günden başlayıp, 8. güne kadar azalan miktarda kahverengi-kanlı ve kokusuz bir akıntı görülür. Koku hissedilirse rahimdeki bir iltihaplanmaya işaret eder. Bir veteriner hekime başvurulmalıdır.

  Buzağısı 2 aylığı geçen inek hâlâ kızgınlık göstermediyse, mutlaka veteriner hekime göstermelidir.

İNEKLERİN KISIR KALMAMASI İÇİN:

* İyi bakım ve besleme gerekir. İneğin zayıf kalması doğru değildir. Ancak, aşırı beslenmeden dolayı aşırı yağlanma da döl verimini düşürür.

  * Kızgınlık dönemi iyi takip edilmelidir. Kızgınlığın farkına varılmazsa, buzağılama en az 3 hafta daha gecikmiş olur.

  * Kızgınlığın başlamasından 12 saat sonra tohumlama yapılmalıdır.

  * Buzağılamadan 2 ay sonraki kızgınlıkta tohumlama yapılmalıdır.

  * Zamanında kızgınlık göstermeyen inekler veteriner hekime gösterilmelidir.

  * Kayıt defterine her durum işlenmeli, tarih atılmalıdır.

DÖL VERİMİNİ ÇEVRE ŞARTLARI ETKİLER

* Çok sıcak ve nemli havalarda kızgınlık belirtileri kolay fark edilmez.

  * Kapalı ve ışıklı yerlerde kızgınlık zor fark edilir. Açık yerlerde ve gün ışığı altında kızgınlık belirtileri daha kolay dikkati çeker.

  * Çok genç ve çok yaşlı hayvanların döl verimi düşüktür.

  * Hayvan hastalıkları döl verimini azaltır.

  * İkiz doğumlarda buzağının birisi dişi ise, o buzağının döl vermeme ihtimali çok yüksektir.

İŞLETMENİZDE KISIRLIK SORUNU VAR MI?

Eğer aşağıdaki durumlarla karşılaşıyorsanız işletmenizde ciddi bir kısırlık sorunu var demektir:

  * Buzağılamalar arası 400 günden fazla ise,

  * Buzağılama ile yeniden gebe kalma arasındaki süre 120 günü aşıyorsa,

  * İneklerde gebelik ancak ikiden fazla tohumlanma ile sağlanabiliyorsa, bu sorunu çözümlemek için girişimde bulunmak gerekir.

DOĞUM SONRASINDA ve DÜZENSİZ KIZGINLIK DURUMLARINDA İNEĞİN ÜREME ORGANLARI VETERİNER HEKİM TARAFINDAN MUAYENE EDİLMELİDİR.

Eğer,

* Güç doğum olmuş ise, son atılamamış ise,

  * Fercinden (vulva) normal dışı akıntı geliyorsa,

  * Yavru atmış ise,

  * Kızgınlık arası 15 günden az veya 28 günden fazla ise,

  * Üç kez tohumlandığı halde gebe kalmamış ise,

  * Buzağılamadan sonra 60 gün geçtiği halde kızgınlık göstermiyorsa, ineklerin üreme organları bir veteriner hekim tarafından muayene edilerek nedenleri araştırılmalıdır.