Toprak Su Muhafazası

RÜZGAR EROZYONU

İçinde geniş bir canlılar alemi barındırarak bitkilere durak ve besin kaynağı görevi gören toprağın oluşumu için çok uzun zamana ihtiyaç vardır.

Toprak kayaların ve organik maddelerin ayrışmasıyla meydana gelir. Normal şartlarda 2,5 cm. kalınlığında bir toprak tabakasının oluşumu için 300-1000 yıl geçmesi gerekirken, aynı kalınlıktaki toprağın erozyon nedeniyle aşınıp  taşınması  çok  kısa  bir  zaman  içerisinde gerçekleşmektedir.

Erozyon "toprakların su, rüzgar, buzul, dalga, yerçekimi, çığ gibi olayların etkisiyle aşınıp taşınması" dır.

Erozyon yüzyıllardan beri insanlığı tehdit etmiş, bir çok uygarlığın sönmesine ve büyük göçlere neden olmuş Çok önemli bir sorundur. Ülkemizde çok eski zamanlardan beri bir çok kavimlerin istilasına uğramış, savaşlara sahne olmuş, toprakları aşırı derecede ve genellikle hatalı bir şekilde kullanılmıştır. Yani toprağımız yorgundur.

Erozyonla taşınan topraklar yalnız taşındıkları tarlanın verimsizleşmesine, çoraklaşmasına neden olmakla kalmazlar. Aynı zamanda nehir yataklarını doldurarak su taşkınlarına, kanalların tıkanmasına, köprülerin yıkılmasına, demiryolu ve karayollarının bozulmasına, liman ve barajların dolmasına, verimli toprakların kum ve çakılla örtülerek tarım yapılamaz hale gelmesine de neden olmaktadırlar.

Bilgisizce  yapılan  işlemler  ve  gerekli  tedbirlerin zamanında alınmaması, erozyonun şiddetini ve etki altına aldığı alanların miktarını artırmaktadır.

İşte bu felaketin, rüzgarın etkisiyle geleninin ne olduğunu ve alınacak tedbirleri iki dersimizde öğreneceğiz.
ÜLKEMİZDE RÜZGAR EROZYONUNUN ETKİSİ NE KADARDIR ?

Ülkemizde toplam 'tarım alanının % 1,5 unu oluşturan yaklaşık 330 000 hektar arazi rüzgâr erozyonunun etkisi altındadır.

Tarım alanının % 72 sininde su erozyonunun etkisi altında olduğunu düşünürsek, ülkemiz için erozyon tehlikesinin ne kadar büyük ve önemli olduğu ortaya çıkar.

Resim 1. Rüzgar erozyonu toprağın rüzgar etkisiyle dağılması ve başka yere yığılması olayıdır.

RÜZGAR EROZYONU NERELERDE ETKİLİ OLUR  ?

Rüzgar erozyonu kurak bölgelerde bitkisiz çıplak sahalarda anızı bozulmuş hububat tarlalarında, düz ve hafif eğimli arazilerde etkisini gösterir.

Ülkemizde rüzgar erozyonunun yaygın olduğu alanlar genellikle kurak ve yarı kurak olan orta Anadolu’nun güney yarısı (özellikle Konya, Niğde, Kayseri) ile doğuda Kars ili sınırları içindedir.

Resim 2. Bitki örtüsü tahrip edilmiş alanlarda rüzgar erozyonu daha etkili olur.

RÜZGAR  EROZYONUNUN  OLUŞMASINDA  ETKİLİ OLAN FAKTÖRLER NELERDİR ?

1-Yıllık yağışın düşük, dağılımının düzensiz olması :

Yağışın yıl içerisinde mevsimlere, aylara göre dağılışının ve miktarının mahsul verimi ve toprak nemi üzerinde etkisi büyüktür. Yağışı fazla olan ve yıl içinde dağılışı düzenli bulunan yerlerde toprak yüzeyi her zaman bitki örtüsü ile kaplıdır ve toprak daimi olarak nemli bulunmaktadır. Bu tip alanlarda rüzgar erozyonunun zararı yok denecek kadar azdır.

Kurak ve yarı kurak bölgeler yağışın az olması nedeni ile rüzgar erozyonuna elverişlidirler. Buralarda yağış miktarı az olduğu gibi yıl içerisinde dağılışı da düzensizdir.

2 - Şiddetli esen rüzgarlar:

Rüzgar, toprağın tarımsal yönden en önemli bölümünü aşındırıp taşırken, hızının kesildiği veya bir engele çarptığı yerlerde tepecikler oluşturarak etki alanını iki türlü zarara uğratmaktadır. Böylece de verimli arazileri verimsiz hale sokmaktadır.
Toprakların erozyona uğramasında rüzgar hızının, devamlılığının ve anafor tesirlerinin rolü büyüktür.

Resim 3. Yıllık yağışı fazla ve düzenli olan yerlerde, toprak daima nemli ve bitki örtüsüyle kaplı olacağından rüzgar erozyonunun zararı yok denecek kadar azdır.

Rüzgar erozyonu üç safhadan oluşur; yerinden kalkma, taşınma ve yığılma. Bu safhaların tamamlanmasıyla son bulduğu gibi, bazen aynı noktadan safhalar yeniden başlayabilir.

Rüzgar toprak üzerinde selektör makinası gibi bir etki yapar. Toprağın verimli olan ince zerrelerini (organik madde, ince mil, kil) götürür, geriye iri kum ve çakılları bırakır.

Erozyona uğrayan arazilerde toprak sürüklenmesi rüzgar hareketi yönünde gittikçe artar. Yani rüzgarın geldiği tarafta pek hareket yokken gittiği tarafta fazladır. Bu husus rüzgar erozyonu kontrol planları yapılırken önemle dikkate alınması gereken bir konudur. Erozyon başladığı noktada durdurulmaya çalışılmalıdır.

Resim 4. Rüzgar erozyonu sonucu bitki köklerinin açığa çıkması.

Resim 5. Rüzgar erozyonu ağaçlara ve ekili alanlara da zarar verir

3 - Meraların Erken, Aşırı ve Plansız Otlatılması

Rüzgar erozyonunun oluşumunda topraktaki bitki örtüsünün cinsinin, yüksekliğinin, sıklığının ve bitki örtüsünün mevsimlere göre dağılışının etkisi büyüktür. Rüzgar doğal olarak örtüsüz yüzlerden daha fazla toprak taşıyacaktır.

- Bitki örtüsü rüzgar erozyonuna karşı iki yönlü yarar sağlar. Rüzgarın toprağa doğrudan temasını önleyerek hızını kırar. Birde organik madde artışını ve nemliliği sağlar.

Mera arazileri aşırı derecede otlatıldığında ilkbahar ve yaz aylarında esen rüzgarlara karşı direnç gösterememektedirler. Özellikle kurak geçen yıllarda rüzgar büyük zarar meydana getirmektedir.

4 - Toprak İşleme

Nadas - Hububat ekim sisteminin uygulandığı yörelerde, toprak işleme zamanı ve toprak işlemede kullanılan aletlerin cinsi erozyon kontrolü yönünden çok önemlidir.

Nadas - Hububat tarım yönteminin uygulandığı kurak ve yarı kurak bölgelerde en uygun sürüm ve ekim aletlerinin tespit edilmesi amacıyla Toprak su teşkilatı tarafından yapılan araştırmalarda su tespitler yapılmıştır;

1 - Anız bozma veya birleme işleminin erken ilkbaharda toprakta uygun tav bulunduğunda yapılmasında yarar vardır. Yabancı otları ve anızı alttan keserek toprağı işleyen sürüm aletlerinin kullanılması gerekir. Mesela Orta Anadolu şartlarında Anadolu sabanı veya toprağı yarı deviren kulağı küçültülmüş soklu pullukla yapılması uygundur. Soklu pulluk,  anızı  tamamen  toprağa  gömmediği  için  su  ve  rüzgar erozyonunun hakim olduğu bölgelerde toprak aşınımını önemli ölçüde azaltmaktadır. Ayrıca yağış sularının toprağa daha çok sızmalarına, serin bir toprak tabakası oluşmasına imkan sağlamaktadır.

2 - Rüzgar erozyonu görülen yerlerde sürüm işleminin hakim rüzgar yönüne dik olarak yapılması gereklidir.

Resim 6. Anadolu Sabanı ile Anız Bozma.

Resim 7. Rüzgar erozyonuna karşı ikileme ve üçleme de Kazayağı                 (Graham Pulluğu) kullanılmalıdır

3 - İkileme, üçleme ve gereğinde dörtleme gibi yaz sürüm işlemlerinin, arkasına yaylı tırmık takılı graham pulluğu ile yapılması en uygunudur.  Bu  aletin  olmaması  durumunda  ikilemenin  graham üçlemenin ot yolan ile yapılmasında yarar vardır. Bu aletler yabancı otları yok etmekte ve nem birikimine imkan sağlamaktadırlar.

4 - İkileme işleminin 8 - 10 cm. üçleme işleminin ise 5 - 8 cm. derinlikte yapılmasında yarar vardır. Gerek ikileme, gerek üçleme işlemleri, arazinin % 50'si otlandığı zamanlarda uygulanmalıdır.

5 - Yaz sürümlerinin anız bozma işleminde oluşan karıkçık ve çizgileri yok edecek ve arada çiğ bırakmayacak şekilde kendinden önce gelen sürümün aksi yönde yapılması gerekir.

6 - Ekim normal kombine mibzer (düz mibzer) ile yapılmalıdır.

Toprak Su Muhafazası